Lafaek News—Moris la ho obrigasaun ida tenke moris di’ak iha ambiente ne’ebé sustentabilidade, depende ba ema ida-idak nia vontade, bainhira badinas bele iha sinal ba moris di’ak, maske hili lata mamuk husi lixu fatin no hili haleu sidade laran naran katak ho haraik-an rasik rasik.
Refleta tebes ba aman katuas ida ho naran José da Silva, naran bolu iha família famozu ho avó Jé, no nia ema orijenalidade postu administrativu Kristu-Rei munisípiu Dili, maibé nia la lembra ona nia tinan moris nian, la mehi tane liman bao an no família sira, toman ona moris liu husi hili lata dezde tinan 1975 too ohin kontinua hili lata haleu sidade Dili.
Maske ho idade ne’ebé idozu liu, merese atu tuur de’it iha fatin hein oferese aihan dadeer, meiu-dia no kalan, maibé avó José la gosta hakiak kustume ne’e, moris independénsia, konfia an ho lata mamuk ne’ebé ema soe lemo-lemo naklekar iha Estrada ninin, valeta no lixu fatin.
“Se ita la halo buat hirak hanesan ne `e se loos mak atu fo mai ita, tanba ne`e tenki iha vontade nafatin hodi buka lata mamuk sira atu nune`e fan hodi sosa hahan ba han no mos ba oan sira nia eskola,” dehan Avó José ba lafaek news, hafoin nia hili hela lata mamuk iha ponte Maufelu suku Bekora foin lalais ne’e.

Moris nu’udar mane faluk hafoin nia kaben nuudar fuan sorin husik hela avó Jé iha tinan 2017, rai hela oan nain (10) feto 4 no mane 6, husi oan hirak ne`e nain (9) harii oan uma kain no ida mak seidauk forma uma kain, avo José nia oan nain sanulu ne’e la servisu hotu, moris depende lata mamuk ne’ebé avó José hili tetu hetan osan rahun uituan sosa foos fahe uituan-uituan ba nia oan nain nain 10 ne’ebé forma ona uma kain.
Molok tuku 7 loron hamanas sidade Dili, avo J was unthinkable é hakat nei-neik hakat nei-neik ona Estrada, fili tun sa’e ba valeta leet sira laran, no lixu fatin hodi haree lata mamuk hirak ne’ebé ema soe hela, hili hamutuk tau didi’ak iha plástiku laran, la’o iha tuku 7 dadeer too tuku 12 fila uma hodi hemu Netik bee manas ruma, deskansa no dada iis uituan oras besik ba tuku rua, nia kontinua la’o hadulas sidade Dili hodi rekoila lata mamuk lori ba butuk iha uma hodi tuku rai hamutuk.
“Ha`u hakarak hili lata aat sira ne`e hodi fan hetan osan atu sosa buat ne`ebe hau hakarak, tanba ita iha oan barak, maibe oan sira laiha servisu atu buka osan hodi fo mai ha’u,” dehan nia.
Dezde tempu kolonializasaun Portugés, avó Jé hili tiha ona lata iha Dili, husi lata ne’ebé nia hili nia rezultadu selu oan nain rua konsege eskola remata iha nivel ensinu sekundária, oan nain ualu seluk la eskola tanba osan laiha atu selu sira ba eskola.

Sente kole bainhira tuur de’it iha uma, no osan la monu de’it husi kalohan leten as ba, no la namtate hanesan ai-tahan maran sira, maibé presiza liu husi dalan hisik kosar, la’o iha loron laran too kosar falun isin lolon iha tempu ne’ebé naruk presiza fulan ida ka rua foin hetan dolar 15 hodi sosa foos haan loron-kalan.
“Jam 5 ha’u hader matabisu, tuku hitu ha’u la’o ona ba buka lata mamuk, la’o to´o ha’u senti hamlaha ha’u fila mai uma, han tiha hotu ha’u komesa tuku lata hirak ne’ebé ha’u hili husi dalan ninin, valeta no lixu fatin,” avó Jé haktuir.
Sorin seluk Marizinha Baptista nudar feto foun haktuir, Avo Jé sempre halo ida ne`e, maske husi família sira bandu labele ba hili lata, maibé Avo José dehan “ha’u la halo ida ne`e, ha’u senti moras todan, tanba ne`e hau tenki halo ida nee hodi sosa buat ne’ebé ha’u hakarak, tanba ita ho idade ida hanesan ne`e tuur de’it la book an ita sei mate sedu, tan ne`e hakarak ka lakohi tenki la’o duni”
Marizina haktuir, Avo Jose kada loron la’o husi uma too iha Palasiu nia oin hodi buka lata mamuk, maske família bandu maibé avó Jé nia prinsipiu rasik hili lata mos bele moris ona, naran katak labele tane liman ba ema seluk.
Observasaun lafaek news nota, aman faluk idozu José, loron-loron la’o husi Bekora haleu sidade Dili, husi Bidau, palasiu governu nia oin, merkadu lama, Audian hodi fila hikas ba nia horik fatin Bekora ponte Maufelu.
Estajiadu : Crispin Amaral
Editor : Agapito de Deus