Lafaek News–Diretor Ezekutivo Permakultura Timor Leste (PERMATIL), Eugenio Ego Lemos, Permatil eziste iha tinan 2000 too ohin foku liu ba oinsá halo jestaun ba rekursu natural no halo restaurasaun ba bee matan ne’ebé maran inklui halo rehabilitasaun ambientál ne’ebé estragus.
“PERMATIL, harii iha 2000, to’o agora ita fokus liu ba parte importante balu mak oinsá ita halo jestaun ba rekursu natural sira, liu-liu halo restaurasaun ba ita nia bee matan sira ne’ebé maran nomós halo rehabilitasaun ba ita nian meiu ambiental ne’ebé kuaje estragus, tanba ne’e ita haree katak total ita nia populasaun maioria ema foinsa’e sira, tan ne’e mak PERMATIL, nia hanoin mak oinsá atu tau estratejia ida hodi fó formasaun téknika ba ita nia foinsa’e sira kada munisipiu, atu nune’e ita nia foinsa’e sira bele iha koñesimentu ne’ebé diak kona-ba teoria tékniku ne’ebé sira aprende bele lori ba aplika fila-fali iha ida-idak nia suku ka aldeia,” Ego Lemos ba lafaek news iha akampamentu Juventude Permakultura iha suku Sagadate.
Ego dehan, atu nune’e restaura fila-fali sira nia bee matan ne’ebé maran nomós halo rehabilitasaun ba meiu-ambiental sira, liu-liu ai-laran hirak ne’ebé hetan estragus nomós animal sira ne’ebé lakon bele iha fila-fali, tanba, bee mak sai hanesan fontes importante ba setor hotu, tan ne’e mak liuhusi akampamentu ne’e rasik fokus liu ba oinsá atu restaura bee matan ka rekursu bee hanesan mota ki’ik nomós mota bo’ot sira.
“Aleinde ne’e mós ita haree kona-ba problema sira ne’ebé ita nia foinsa’e sira hasoru kona-ba servisu, tanba ita haree katak Timor ne’e rai ida ne’ebé riku tebes ho rekursu natural ne’ebé barak, maibé ita seidauk utiliza didi’ak oinsá atu kria kampu trabalhu ba ita nia komunidade sira liu-liu ita nia foinsa’e sira, tanba ita haree katak ita nia foinsa’e sira barak hanesan ema produtivu sira komesa sai husi ita nia nasaun ba hela iha rai liur hodi servisu iha ema nia rai, tanba ita haree iha parte ida diak, atu lori retornu mai ita nia rai,” Ego Lemos akesenta.
Nia hatutan, tuir observasaun husi PERMATIL, haree katak retornu ne’ebé mak lori mai ne’e nia la extende to’o tempu naruk, tanba ne’e bele reforsa atu fó formasaun tékniku ba foinsa’e sira atu bele utiliza rai, bee, no rekursu natural iha rai-laran hodi kria kampu de traballu ba sira, liuhusi kampu de traballu ne’ebé sustentavel, tanba sira mak sai nain ka xefi ba kampu de traballu, atu nune’e bele hamenus marjin ida katak se hein de’it governu ka ema estranjeiru mak mai kria kampu de traballu ba Timor-oan, tan ne’e liuhusi akampamentu Baukau Perma Youth Camp, ida ne’e ba de’it foinsa’e sira iha munisipiu Baukau, postu administrativu Laga, suku Sagadate, tanba liuhusi akampamentu ne’e rasik ho nia temátiku tolu, hanesan konservasaun bee, konservasaun agrikultura no teknolojia agrikultura rai-lolon.
Tuir Ego Lemos, haktuir, husi atividade ne’ebé realiza iha Baukau Perma Youth Camp, hetan apoiu husi governu, liu-liu Ministériu Juventude Desportu Arte no Kultura, hetan apoiu mós husi Organizasaun (SISEFDI, AFDI) husi Fransa nomós Kooperasaun Fransa, aleinde ne’e mós hetan kontribuisaun husi individual, atu nune’e hodi apoiu akampamentu ne’ebé realiza iha munisipiu Baukau, postu administrativu Laga, suku Sagadate, husi apoiu hirak ne’e parte governu hetan $ 25 mil dolar, hodi realiza atividade refere.
“Husi atividade ne’ebé mak ita realiza iha fatin ita sei lori tematiku tolu hanesan, konservasaun rekursu bee, Sistema agrikultura rai lolon nomós konservasaun agrikultura, tanba ne’e liuhusi tematiku tolu ne’e, kada partisipante nia tenki hili tematiku ida deit, atu nune’e sira aprende kona-ba teknika, atu nune’e sira fila ba implementa fila fali saida mak sira aprende durante semana ida nia laran iha sira nia suku ka aldeia, karik sira implementa ona saida mak sira hetan iha formasaun ne’e rasik, hafoin ita halo distribuisaun sertifikadu formasaun ba sira,” Ego sublina.
Iha tinan ida ne’e PERMATIL, organiza akampamentu tolu iha munisipiu, hanesan iha Aileu PERMA-YOUTH CAMP, iha fulan Juñu, Baukau PERMA-YOUTH CAMP, halo iha fulan Jullu no iha munisipiu Oekussi PERMA-YOUTH CAMP, iha fulan Agusto, iha tinan oin sei organiza akampamentu nasional no internasional, iha tinan 2025, ita tama fila fali ba munisipiu sira.
“Husu ba foinsa’e sira katak, iha situasaun ida ohin loron ita hasoru situasaun ekonomiku ida ne’ebé difisil, maibé hau fiar katak ho ita nia pasensia, komitmentu, badinas ho ita nia boavontade, ita fiar katak ita bele aproveita ho formasaun ne’ebé mak PERMATIL, ofrese ba joventude sira, atu nune’e ida-idak bele lori fila fali ba implementa iha ida-idak nia fatin, ho ita nia vontade no komitmentu tomak, ita fiar katak sei iha resultadu ne’ebé diak ba ita nomós ba sosiedade hotu iha Timor laran, la signifika katak, ohin ita hetan kedas, maibé presiza tempu,” Ego Lemos sublina.
Jornalista : Crispin de J. Amaral
Editor : Agapito de Deus
