Lafaek News –Moris ho atividade negósiu bele transforma moris umanu iha ambiente sósiu-ekonómiku sustentabilidade husi ne’e bele halo mudansa signifikante husi kiak ba di’ak, maski la riku maibé bele responde nesesidade uma laran inklui determina future oan sira nian.
“Ami moris ho negosiante ne’e atu hare’e ba nesesidade uma laran no oan sira nia eskola, tanba ita moris iha dili ne’e la fasil, entaun liu husi faan sasán ne’e bele hare’e oan sira nia eskola,” dehan João Soares Maia, husi munisípiu Bobonaru, postu administrativu Bobonaru, suku Kemak, ba lafaek news iha farol, sesta, (5/02/2021).
Difikuldade sira ne’ebé sempre mosu iha atividade negósiu dala ruma rendimentu kada loron la hanesan, ezemplu konkretu iha tinan 2008-2018 rendimentu ne’ebé hetan husi negósiu ne’e kada loron $15 to’o $20, maibé ho situasaun pandemia Covid-19 tun dala ruma loron ida hetan $5 mai kraik.
“Covid-19 seidauk tama ne’e ema rame no sasán mos folin loron ida sei bele hetan $15 to’o $20, agora covid-19 tama ema ladun hola, ami mós mai faan iha laran liu, bainhira ema mai tur halimar iha fatin ne’e kafe no sigarru folin, maibe agora ema la mai ne’e araska,” tenik nia.
Maske nune’e nia lasente baruk tanba husi atividade negosiu konsege hari’i uma iha foho, hola motor no responde mós ba nessesidade uma laran inklui selu oan sira nia eskola. Dadaun oan primeiru hala’o estudu iha Univesidade Nasionál Timor Loros’e (UNTL) hein Graduasaun, balun iha banku sekundario no pre-sekundario no ensinu primaria.
Nia konta, orsamentu ne’ebé uza hodi negosiu ne’e $600 de’it, iha ne’ebé tulun husi kompaña tuba rai metin, “ema hare’e ami nia bisnis ne’e di’ak fiar ami to’o agora, hahu husi 2007 to’o ohin loron,” dehan nia.
Nia hatete, antes ne’e faan iha dalan protokulu maibé estadu autoriza hodi duni negosiante ambulante sira, entaun deside koalia ho parte igreja hodi hala’o atividade ne’e iha farol jardin borja da costa.
“Ami faan gerobak iha dili laran estadu autoriza duni ba duni mai, entaun ha’u ba husu igreja katólika, tanba fatin ne’e Igreja nian ne’ebé estadu la interompe ema atu sosa ka la sosa mós ita tenan, igreja mós fasilita haris fatin bee, maske ema la dun hola mós senti livre laiha ema ida atu preokupa. Mai faan iha fatin ne’e atu tau matan mós ba ambiente iha ne’e se ema ruma mai raut rai iha ne’e karik presija fo hatene ami,” nia informa.
Enkuantu sasán ne’ebé João faan maka aqua, sigaru, kafé, pop mie no selu seluk tan, alende faan sasán hirak ne’e senti la naton tanba ne’e hala’o mós servisu sekuriti no hola modo faan iha merkadu taibesi iha tempu kalan inklui mós faan SDSB.
Jornalista : Pedro de Almeida
Editora : Nelya Barros
