SOSIÁL · 20 Feb 2022 14:59 ·

Hamos Toos Viziñu Loron Ida Hetan Foos Lata Rua Sustenta Moris


Hamos Toos Viziñu Loron Ida Hetan Foos Lata Rua Sustenta Moris Perbesar

Faluk Kbiit laek Domingos hamriik hamutuk ho nia oan iha nia uma varanda oin, (15/02/2022) imajen Azelio da Cruz.

Lafaek News– Faluk Domingos dos Santos idade (60), moris loro-loron han depende ba viziñu, hamoos toos hodi hetan foos lata rua sustenta oan kabun loro-loron.

Faluk Kbiit laek Domingos moris loro-loron depende liu ba viziñu sira, hamos ema nia toos, hetan foos lata rua hodi sasoro netik ba kabun, karik viziñu la presiza bolu Domingos ba hamoos toos, pasiénsia nia tesi futun ida lori ba troka foos dolar rua hodi sustenta moris hamutuk ho nia oan. 

Moris iha mundu ne’e hanesan bainaka, maibé presiza moris ho dignu, ema balun moris di’ak kaer osan barak no hahan han estraga, maibé ema balun moris ho estatutu kbiit laek, katak kiak, kiak ba nafatin, maibé labele kiak ba hahan, maske hela fatin simples buat ne’ebé importante liu mak hahan uma laran tenke iha hodi foos forsa ba isin lolon.

Moris loro-loron, ema haruka hau ba hamos nia toos, hamos nia duut hodi hetan $2$3, ida ne’e, maka ne’e deit, dala ruma ema fo fos lata rua tolu, hodi mai tein Han, dala ruma han deit fila mai uma ona, dalaruma ba suru rai-henek iha mota ulun, sorti di’ak ema mai hola, maibe rai udan hanesan ne’e laiha, iha tempu bailoron, semana ida mak foin hetan $10,’’ espresa faluk kbit laek   Domingos ba Lafaek News iha nia rezidénsia simples Aibubur-Laran Kamea, (15/02/2022).

Domingos haktuir, nia moris ho situasaun ne’ebé moruk, dala ruma semana rua nia laran foos laiha, viziñu sira tein mak suru netik bikan ida ba Domingos ho nia oan mane ne’ebé eskola hela iha EBF Kamea, bainhira ema bolu ona ba hamoos toos, sente kontente bele hetan netik foos lata rua, maibé la’os loro-loron ema bolu hela de’it, dala ruma semana rua too tolu foos uma laran laiha, dalan mak tenke tesi leba tuun ba Bekora hodi troka foos dolar rua nian lori mai uma.

  

 “Fila mai tesi ai ba faan, ai-maran, bai-bain hetan $2, ema husu ai-maka  lori ba, dala ruma lori ba troka foos, lata 2-3, hanesan ne’e mai tein hodi haan hamutuk ho oan sira, moris hanesn dezde tinan 1984, to agora,’’ haktuir kbiit laek Domingos.

Problema seluk tan ne’ebé nia hasoru mak idade 60 ona, maibé seidauk simu osan idozu, laran metin mamuk, hanesa ema kbiit laek laiha koñesimentu atu trata dokumentu idozu nian, maske iha autoridade lokal, maibé nunka fo informasaun kona-ba dalan atu trata dokumentu idozu nian.

Ha’u nia ida ne agora idade 60, osan terseira idade nian seidauk hetan seidauk urus, laiha xefe aldeia ida mak mai fo avizu ruma, atu ba urus iha fatin ne’ebe mos ha’u la hatene, oan sira eskola hotu, maske ita lao hasoru ho susar barak, maibe esforsu kikoan ita  bele atende sira nia eskola, hau nia oan eskola EBF Bekora, ita selu nia farda  hamutuk $50, ho hola nia kadernu, lapijeira,

Karik ha’u moras alin sira iha sorin ne’e mak mai haree hau,’’ haktuir Domingos nia moris moruk.

Domingos husu governu atu loke netik matan ba nia moris, tanba book ba mai susar atu hetan osan hodi selu oan nia eskola no sustenta nesesidade uma laran, maibé pasiénsia nafatin fiar ba maromak sei tulun iha loron ikus mai.

Ami kbiit laek moris ho kondisaun hanesan ne’e, karik bele tulun ho kalen, besi pregu, sumente hodi hadi netik uma ne’e hadia ba labarik sira aban-bainrua ha’u laiha mos sira bele tahan netik,  ha’u katuas ona aban-bainrua sira atu ba ne’ebe, husu governu bele tau matan ba ha’u nia oan nia eskola,’’ dehan Domingos.

Iha fatin hanesan Virgina Fátima, hanesan viziñu ho kbiit laek Domingos, rekoñese katuas Domingos nia moris dfisil duni, sorte di’ak ema bolu ba hamos ema-nia toos foin hetan netik foos lata ida rua hodi tein ba nia oan sira han iha tempu kalan.

Katuas ne’e nia moris lolor mak ba hamos ema nia toos, hili ai-maran, ba troka foos lata rua tolu ba tein han, ba hamos ema nia toos mos hanesan dala ruma fo osan $1’$2, dala ruma la fo osan, fo han de’it nee nia ba ona,’’ katak viziñu kbiit laek Domingos ne’e.

Iha sorin seluk,  Xefe aldeia Ailok-Laran suku Kamea, Maria Soares, dehan nia parte rekoñese kbiit laek Domingos hela duni iha Aibubur-Laran aldeia Ailok-Laran suku Kamea, moris iha kondisaun ekonomia uma laran zero, faluk laiha servisu idade mos 60, moris depende de’it ba viziñu.  

 Autoridade lokal ne’e relata, total populasaun Aldeia Ailok-Laran hamutuk 10.893, total uma kain hamutuk 163, no dadus kbit laek hamutuk 51 inklui faluk Domingos. 

Foin lalais ami ba hatama iha sosial hetan duni ajudu, kompania ida ba foti sira fo foos karon  27, maibe sira fo fali ba ema ne’ebe mak hahan iha hela ne’e,’’ dehan xefe aldeia ne’e ba Lafaek news iha nia rezidénsia Ailok-Laran Kamea iha loron (16/02/2022).

Xefe aldeia ne’e rekonese tan, nia populasaun balun moris difisil bele dehan  kbit laek, balun faluk, balun hola malu laen soe hela, mane balun bele forte maibé book an labele tanba moras mental, maske nune’e naran tama hotu iha lista ida ketak para buka ajudu ba sira.

 Sira ne’e ha’u foti hotu hamutuk maks 51, Kbikt laek Domingos, ne’e ha’u sempre komunika ho nia, nia sidadaun Ailok-laran, sertidaun laiha, nia seidauk sarani, ha’u sempre komunika nia bainhira programa ruma hanesan ajuda kbiit laek husi madre sira kualker ne’ebe tiu Domingos nia naran ha’u sempre tau,’’ katak Xefe aldeia Ailok-Laran ne’e.

Xefe aldeia ne’e haktuir, kbiit laek Domingos nia fen mate tiha ona, katuas ne’e hela ho nia oan de’it no  moris araska duni, karik madre sira fo ajuda kbit laek sira, Domingos sempre hetan foos, maibé la’os fulan-fulan.

Ha’u sempre tau katuas ne’e nia naran, tanba populasaun barak madre sira dehan ba sira ne’ebe mak hetan ona fo fali ba sira nebe seidauk hetan,’’ katak nia.

Xefe aldeia ne’e mós rekoñese, kbiit laek Domingos hamos ema nia toos mak foin hetan foos lata ida ka rua,, tempu udan henesan ne’e pinera raihenek arasaka, ho maneira seluk nia sempre halo bele hetan  hahan atu  oan sira bele han.

Ne’e klaru hau hatene nia, ema barak balun hola mane laen husik, mai hamutuk ho inan aman, hau haree faktus dala barak ha’u l’ao tuun ba katuas Domingos  pinera hela rai-henek iha mota ulun, maibé udan hanesan ne’e nia araska,’’ Xefe aldeia fundamenta.

Hatan ba asuntu ne’e, Diretor Sentru Solidaridade Sosial Inkluzaun Munisipiu Dili, Luis da Costa sublina,  relasiona programa idozus ho inválidu baibain koñesidu ho defisiente sira, liu-liu katus ferik sira atu asesu ba programa subsídiu ba idozu, kriteria mak ema tenke idade 60 mak foin bele simu osan idozu tuir konstituisaun artigu 76 alin b, hateten sidadeun hotu iha direitu atu estadu bele fo apoiu tulun ruma tuir dekretu lei seguransa sosial hateten. 

Liu husi instituisaun nasional siguransa sosial, MSSI nia programa, kriteria ne’ebe atu define ba idozu, liu-liu ba ferik katuas sira, primeiru ema tenke tinan 60, entaun kriteria ne’ebe ké, define katuas ho ferik tenke idade 60, tuir fila-fali mai ninia dokumentu komprovtivu eleitoral, terseiru formulariu ne’ebe ke mai husi instituisaun nasional siguransa sosial, ne’e prepara hotu ona,’’ katak diretor SSSIMD ne’e.

 Nia dehan, família ka  xefe suku ho xefe aldeia mai liu husi sentru sosiedade autoridade Munisipiu Dili, maibé produs formulariu mai husi siguransa sosial, ida ne’e entrega ba autoridade xefe suku sira, no formulariu sira ne’e maka sei entrega ba benefisiariu sira liu-liu ferik katuas sira ne’ebe idade kompleta ona 60, prenxe xefe suku asina lori  mai  hatam.

Iha kriteira Dokumentus ne’e rua deit, kopia kartaun eleitoral, formulariu ne’ebé mai husi siguransa sosial, autoridade xefe suku asina lori ida ne’e mai prosesu ba liu husi siguransa sosial, para bele hetan sira nia direitu hanesan bai-bain.

Aradese ba media lafaek news, kolaborasaun ho ministeriu solidaridade sentru Dili durante ida ne’e hanesan ami nia liman ami nia ain ami nia matan ami nia tilun, koopera durante la’o, ha’u la’os gava, maibé realidade hanesan ne’e, bainhira sira detekta uluk kolega sira ne’e, ha’u hatete favor ida mai hateten ami ita hamutuk tula lori hahan ba ajuda kbiit laek ne’e, imi akompañia tanba ami la hatene uma, ita ba konfirma xefe suku sira dala ruma sira la hatene ninia ema iha ne’ebá,’’ tenik diretor ne’e.

MSSI husu agradese ita bele kopera  hamutuk tanba buat sira hanesan ne’e dalaruma ami bele ba dala ruma la hatene fila fali  mai dehan laiha, ida ne’e mos problema ida, más kuandu imi media sira hetan hanesan ne’e, ami husu fila-fali imi nia disponibilidade bele ajuda ami ita lao hamutuk, fila haree ami prepara foos sasan ruma ita boot sira bele akompañia ami ba ajuda kbiit laek sira ne’ebé presiza hahan, dalan ida ami agradese ba lafaek news bele ajuda ona MSSI,’’ nia hakotu.

Iha okaziaun ne’e, diretor ne’e mos preukupa ho transporte iha Sentru Solidariedade Sosial no Inkluzaun Munisípiu Dili, laiha kareta atu tula hahan ba ajuda ema kbiit laek iha iha munisípiu Dili.

 Hatete ba alin sira ami iha ne’e sasan mina supermi ne’e nia prosesu naruk la halimar, iha mai fali armajen ne’eba, ne’ebé ida hansan ne’e sasan iha orsida ami halo tan pedidu husu  kareta, tanba kareta ho kondisaun diak tanba ita sai ba foho leten, ami foti ona dadus husi imii, prepara sasan sira kompletu ami sei konfirma imi ita ba tulun ema kbiit laek, maibé kareta mak liha,’’ diretor ne’e hakotu lia.

Jornalista MG : Azelio da Cruz

Editor               : Agapito de Deus

553 Views
Artikel ini telah dibaca 3,676 kali

badge-check

Editor

Baca Lainnya

AES-PNTL Oferese Aihan Ba Kbiit Laek Marcos Mendonça Ho Nia Kaben no Oan-Tolu Hodi Hatutan Moris

16 March 2024 - 18:22

PNTL Halo Asaun Karidade Ba Komunidade Defisiénsia no Vulnerável

16 March 2024 - 11:08

Semana Oin,  APC Distrbui Material Rekuperasaun Ba Familia Uma kain 302

26 February 2024 - 15:26

Avó Amelia : Idade La Sai Bareira Buka Osan  Prepara Oan Nia Futuru

22 January 2024 - 11:21

Sobrevivente Ilda Simu Ona Uma Husi CNC Ho Asosiasaun Vítima

22 January 2024 - 10:26

Triste Hafutar Uma-Kain Bendito Ho Alianca “ Oan Nain Nain Tolu Hakerek no Estuda Hosi Didin Lolon”  

16 January 2024 - 14:56

Trending di SOSIÁL