Lafaek News-Mehi hakarak hela iha fatin dignu, maibé realidade nafatin hela barraka okos durante tinan rua nulu resin ida (21), maske Timor-Leste ukun a’an ona, maibé udan kontinua habokon Avó Amelia iha barak okos.
Situasaun ne’e halo Avó Amelia kontinua hela iha baraka okos durante tinan naruk nia laran, maske ho esforsu ne’ebé máka Avó Amelia ho nia oan sira halo, maibé to’o agora mout iha fatin de’it, ida ne’e máka realidade moris nian.
Avó Amelia da Costa Saldanha ho idade 81 no nia kaben matebian José Fernandes Lobato iha oan nain 9, maibé nain 8 mate iha tempu 1975, agora hela oan feto nain 1 mak moris nomós oan feto nia oan hamutuk 13 ida mate hela oan na’in 12 entaun oan feto labele hanoin atu hadia Avó Amelia nia uma tanbá labarik sira eskola hotu.
Hafoin Timor-Leste hetan ukun rasik aan Avó Amelia ho nia kaben esforsu aan maka’as atu hadia uma ne’e, maibé kbi’it la to’o atu halo uma hodi hela iha fatin dignu, iha tinan kotuk Avó Amelia nia kaben José husik hela nia ba fali mundu seluk mós uma nafatin kondisaun la sufisiénte atu hela.
“Uma ne’e ami halo deste ukun aan to’o agora seidauk hadia tanbá kbi’it máka la to’o atu hadia uma, foin lalais ami hetan osan idozus nia mak ami taka netik kalen, maibé ne’e mós la sufisiente nafatin tanbá udan ben nafatin tama bainhira udan boot,” dehan Avó Amelia ba Lafaek News iha nia rezidénsia kulu-hun Dili, Tersa (09/02/2021).
Avó Amelia informa, Bainhira anin boot mai loke tiha kalen iha uma leten entaun nia rasik sa’e ba taka ho oliadu, nune’e udan been labele tama maka’as, maske ida ne’e amesa ba nia moris, maibé tanbá de’it situasaun obriga, nia tenke sa’e ba uma leten hodi taka uma kakuluk ne’ebé anin loke.
“Ha’u triste ba uma ne’e de’it, bainhira anin boot mai sobu hotu kalen ne’ebé taka iha uma leten no udan boot ha’u labele toba sedu tanbá udan been tama liu uma laran habokon hotu ha’u nia toba fatin entaun udan para mak ha’u foin haree hena marak sira ne’e nahe hodi toba,” Avó Amelia dehan ho matanben.
Nia hatutan, antes ne’e funsionáriu balu husi Ministériu Solidariedade Social Inkluzaun (MSSI), hamutuk ho autoridade local suku sira foti ona dadus konaba uma ne’e maibé Avó Amelia konsidera dados ne’ebé sira foti bou de’it iha sira nia fatin.
“Ha’u nia baraka ne’e, ulun boot hanesan xefe aldeia, xefe suku hamutuk ho funsionáriu balu husi MSSI mai foto tiha ha’u nia uma, maibé ate agora rezultadu laiha, la hatene sira foti ami nia dokumentu ne’e ba bou iha ne’ebé mós ami la hatene ida,” Avó Amelia Deklara.
Nia afirma, Uluk ninia katuas oan hanesan ema ai-leba ida tanbá durante nia sei moris leba de’it ai-fuan hanesan Hudi, Has, sabraka no ai-fuan sira seluk faan haleu iha kapitál Dili.
“Bainhira hetan osan uituan ne’e sosa kalen tahan ida ka rua hodi taka netik kuak ne’ebé bai-bain udan been tama, maibé ha’u nia laen mate tiha ona iha tinan kotuk liu ba ha’u sente susar liu iha tempu udan ha’u labele toba tanbá udan been habokon hotu toba fatin no uma laran,” nia konta ho matanben.
Iha tempu loron no kalan nia la tein tanbá oan sira mak lori hahan ba nia haan, maibé bainhira nia oan sira sibuk mak la lori hahan ba Avó amelia entaun nia sosa de’it dose hodi tahan kabun ba loron tomak.
“Agora ha’u hela mesak de’it tanbá tuir ami nia lisan labele hela hamutuk ho oan sira bainhira sira forma tiha familia, maibé ami nafatin vizita malu hanesan baibain,” Avó Amelia realsa.
Avó ne’e dehan, Osan ne’ebé nia hetan husi terseira idade no fan ai-moruk tradisional mak hetan osan tanbá moris iha kapital mak la halo tun halo sa’e ne’e entaun sei la hetan buat ida atu responde ba ita nia nesesidade tanbá Dili ne’e bainhira sai iha odamatan buat hotu-hotu la’o ho osan.
Jornalista : Orlando Magno
Editór : Floriano Soares
