Ai-tahan sira hahú falun sira nia matak ba foho be hale’u sidade Praça, ai-sanak sira la molik ona hanesan uluk. Udan nia taturuk husi lalehan as be as, habokon rai, hamatak ai-horis.
Iha loraik ida, ha’u la’o tuir estrada be kle’uk ba mai hanesan foho rai boot be dolar husi Lahane ba Balibar, ai-horis nia sanak hafutar de’it ho tahan be dikin nurak.
Ai-talik bobar ai-hun sira hanesan samodok kesi nia ikun ba ai-sanak sira “wow, furak” ha’u ko’alia mesamesak hanesan ha’u fakar ha’u laran haksolok ba ai-horis be moris mai ho vontade tomak.
Matan fuan ne’e kaer kona, maho-been turuk tun ba habakon ha’u nia ain, hau sente hanesan jelu fatuk rohan ida monu iha ha’u nia ain, malirin borus kulit.
Ai-kasi funan loke an, hatudu nia funan mean bonita, ai-matan dukur nia tahan, taka an hakuak metin nia sanak be molik.
Ha’u hateke sa’e ba lalehan, matan ne’e la hetan loron nia tuur-fatin iha lalehan nia knuuk, loron leno tun mai rai, la konsegue kona ha’u nia isin, tan ai-tahan soru malu hanesan kakuluk ida iha ha’u nia leten.
“sssssst…ssssst” anin huu mai, hamaus ha’u nia ulun, ha’u sadere an ba ai-hun be hamriik firme iha laletek. Hau hateke tun ba sidade laran.
Anin huu ha’u nia ulun, malirin, sente fresku tebes, ha’u hakmatek iha fatin.
Iha ha’u nia sadere ne’e, ha’u hetan feto fuuk naruk ida, nia isin lotuk, kulit mutin, nia oin midar. Nia mós hola anin iha laletek Balibar, ha’u hamriik husi ha’u nia tuur, ha’u hakbesik an ba nia ho moe-moe.
Ha’u hakbiit fuan be tuku-tuku iha ha’u nia hirus matan nia laran ne’e, ha’u husu feto bonita ne’e. “ha…hai noi, boa tarde” ha’u hasé nia ho ibun tutun tós, “hai maun…ha’u di’ak, maun di’ak ka lae?” nia hatán hodi hatudu nia hamnasa ki’ik.
Ami na’in rua ko’alia husi fuan ba fuan, ai-tahan sira be bidu an iha nia sanak hanesan kakehe ida kehe ami na’in rua, ami rua ne’e hanesan liurai feto ho mane, ai-tahan iha nia hun hanesan atan oan sira be kehe liurai sira tuur iha kadunan.
“Naran saida?” hau husu tan.
“ha’u nia naran ka?” nia husu fali mai ha’u ho hamnasa ki’ik.
huummm, feto sira ne’e hanesane, dala-ruma ita husu nia naran sira husu fali ita, ida ne’e mak feto Maromak nia hahalok, “Heisa, ita boot to, agora ita na’in rua de’it mak iha ne’ene”
“ohh maun, ha’u nia naran bolu de’it, Buhana” nia aprezenta ho fiar an Iha nia kakutak ne’e nakonu ho tada mahusuk (tanda tanya), ha’u hateke feto isin lotuk ne’e husi nia ain to’o nia fuuk lahan, nia ne’e ema bonita maibé nia naran ne’e oin seluk loos.
“woiii! nusá maun fihir ha’u maran ne’e” nia hakilar hodi basa ha’u nia liman.
“aiihhh! la lae, ha’u hanoin buat seluk ida” ha’u hatán ho hakfodak.
“Buhana nia serbisu loro-loron mak saida?” ha’u husu ho kuriozu, hakarak hatene feto fuuk been ninia atividade. Nia konta nia atividade ne’e ho vontade tomak, molok nia ko’alia nia atividade loro-loron, BUHANA aprezenta uluk lai signifika husi nia naran ne’e.
“maun ha’u naran nia signifikafu mak ne’e, ( Buibere Hadomi Natureza) entaun ha’u habadak de’it BUHANA, klaru ona katak ha’u nia serbisu loro-loron maka kuda ai-oan no hamoos foer ne’ebé estraga ai-horis ne’e rasik.
Buahana hatete, bainhira ema ida hadomi a-ihoris, ai-horis sei fó mahon ba nia, ema ne’e sei la suspira ba manas no poluisaun.
Ai-horis ne’e halibur abu-abu sira hakbesik mai ami rua nia leten, hanesan kabas rahun.
Malirin borus neineik ha’u nia kulit too ha’u nia ruin sira malirin hotu.
“maun nia naran saida? no mai buka saida iha Balibar?” BUHANA husu ha’u
“Hau nia naran, Eli, ha’u mai iha Balibar hodi sente netik malirin ne’e, tanba iha sidade manas duni ona milirin” ha’u deskreve sidade Dili ba BUHANA ho ren namkurut.
BUHANA doko ulun ho triste, nia kaer ha’u nia liman metmetin, halo fuan ne’e atu haksoit sai husi hirus matan, tanba feto bonita kaer metin ha’u nia liman no hateke mai ha’u nia matan laran.
Ha’u ku’u ai-funan mean ida iha ami nia oin, hodi fó ba BUHANA, ai-funan nia been sulin sai husi nia tohar, nia been sulin hanesan feto oan hamonu batanbeen tanba sente kanek.
“tanba sá tenke ku’u ai-funan? husik nia moris hafutar rai” BUHANA lakohi simu ai-funan ne’ebé ha’u ku’u of ba nia.
“Tanba sá o lakohi simu ai-funan ne’e?” ha’u husu ho lian be neineik.
BUHANA hamaus ha’u nia ulun no foti ai-funan namlaik iha ha’u nia liman, nia dehan ” tenke hadomi ai-horis ne’ebé seidauk bele ku’u, husik o hadomi ho o nia fuan tomak, la’ós liu husi hamate ai-funan.
“Eli, iha sidade laran hanesan ita iha fornu laran, tanba ita liman mamar hodi taa no fukit maibé liman tós atu kuda”
Ha’u nonook lia fuan rihun ida, ibun tutun la book an, tós hanesan ema goma hamutuk tiha ona.
BUHANA husik ha’u nia liman, nia tuur iha ha’u nia sorin, ami rua hateke tun ba sidade hodi haree loron nia roman be sunu mutuk sidade, rai maran dekor, rai nakloke an, anin lori rai rahun halo tiha kakuluk iha leten, sidade Dili iha fali rai rahun nia okos, BUHANA dehan “at ida halo nusá ba”.
Nia hateke ba foho Fatukama, ai-horis sira kuda an metin, hatudu nia kores be matak.
Kristu Liurai (cristo rei) hamriik loke liman iha foho Fatukama nia kakuluk tutun hanesan atu kuru tasi been be nalihun an iha nia hun.
Nia ko’alia mai ha’u, ami rua tenke la’o tun ba Cristo Rei, ami husik Balibar hodi la’o ba foho Fatukama.
Ami na’in rua la’o no la’o, kosar been sulin husi ulun too ain kukun, kosar been hariis ami na’in rua nia isin. Manas no rai rahun belit iha ami nia isin.
Rai henek iha tasi ibun nahe an iha loron manas nia okos, la iha ai-horis ida mak falun netik ho nia mahon.
BUHANA la’o kaer metin ha’u nia liman, nia liman laran kosar habokon ha’u nia liman.
“Eli tanba sá sidade ne’e la iha ai-horis?” BUHANA husu ho doko ulun.
Ha’u nonook, la iha resposta ba pergunta simples ne’e.
Ami nia hakat ne’e sente dook tan de’it, ain todan atu foti hakat tan loron no rai rahun nia semo.
Rai-henek no fatuk iha foho lolon sulin tuir kadalak iha foho tutun bainhira udan monu rai.
Udan been lori rai henek no fatuk bou hamutuk hanesan tiha foho ki’ik.
Ami para ami nia la’o hodi hateke tuir kadalak iha foho lolon.
“Eli, ita la’o sa’e ba foho tutun Metiaut nian” BUHANA dada ha’u nia liman ba foho lolon.
Ha’u la iha lia fuan atu ko’alia, ha’u la’o tuir de’it nia hakarak atu ha’u mós bele hatene BUHANA nia hakarak loloos. Loron ne manas la’o sa’e ba foho lolon hanesan atu ba buka rai na’in.
“loron nee manas manu lakateu tuur iha ai-bubur leten” ha’u hasara kantiga ne’e iha ibun laran de’it hodi la’o ba foho leten
Ha’u nia ain nee susar tebes atu foti hakat hodi sa’e ba foho leten, tanba la iha ai-horis ruma atu ha’u bele kaer hodi sa’e ba, rai ne namdoras, “ne’e mak ha’u sama kois, ha’u kal duir hanesan tiha ema duir bin don mamuk” Ha’u hanoin iha laran.
BUHANA la’o la hein ha’u, nia la’o sa’e ba foho, maibé murmura iha dalan “ema sira be ke’e foho lolon nee hakarak atu hakoi ema sira iha foho hun ne’e karik?”
Lao oras balun ami too iha foho leten. Iha foho leten ne’e la iha ai-horis ida mak fó mahon ba foho ne’e, du’ut matak de’it mak iha. Foho molik ne’e fasil atu nabeen sulin tuir udan been tanba la iha ai-abut ida mak satan netik foho.
“Eli, iha ne’e tenke kuda-ai atu nune’e nia bele fó mahon no nia abut bele kaer metin rai”
Kuda-ai hodi salva rai, kuda-ai hodi fo mahon ba ema, kuda-ai hodi fo anin fresku.
Se ita labele kuda-ai, respeita netik ai ne’ebé ema kuda.
Hakerek na’in : Constancio dos Santos Vieira
