Lafaek News—Dekanu fakuldade Saúde Públiku Univeridade da Paz Martinus Nahak, hatete populsaun Timor-Leste psikolojikamente sei ta’uk atu simu vasina astrazeneka no governu seidauk fó karifikasaun di’ak ba vasina ne’e rasik, tanba tuir teste nasaun seluk nian hatudu efetividade foin atinje porsentu 70.
Haree husi oklu akadémiku nian katak objetivu governu atu sosa vaksin astrazeneka ne’e atu prevene moras covid-19, ihaTimor-Leste, sosiedade balun konkorda no balun ladún konkorda ba opiniaun governu atu sosa vasina, konkorda ho razaun balun la konkorda mós ho razaun, tan ne’e governu tenke haree no tetu didi’ak.
“Husi termu siénsias ninian katak, vasina ida ne’e ita presiza maibé nia sei iha tempu teste utulizasaun ba populasaun sira. Tanba nia efetividade tuir estatistika ne’ebé hato’o katak foin mak atinje 70 porsentu ne’e efetividade ba ema sira ne’ebé hetan ona vasinasaun,” Dekanu fakuldade saúde públiku Univeridade da Paz, Martinus Nahak iha nia ka’ar fatin Manleuana, segunda (15/02/2021).
hodi dehan, signifika sei iha tan porsentu 30 pursentu no ida ne’e presiza teste iha laboratóriu liu-liu teste ba nasaun sira ne’ebé hala’o ona vasinasaun ba sira nia populasaun hanesan amostra ba efetividade husi vasina ne’e rasik. Númeru porsentu 70 ne’e seidauk hatudu grau konfiansa ba Timor atu utiliza vasina ne’e, maibé karik to’o ona ba porsentu 95 signifika bele halo ema fiar atu uza.
“Governu presiza esplikasaun klaru ba kontestu ne’e se OMS fó ona rezultadu husi nasaun sira seluk ne’ebé utiliza ona vasina astrazeneca ho porsentu 95, ita Timor mós bele simu ida ne’e ho laran metin mezmu iha númeru hanesan porsentu 5, maibé númeru la fiar ne’e ki’i liu duke númeru ne’e ita fiar ne’e,” tenik nia
Hanesan, akademista sempre haree husi kontestu siéntifiku nian liu-liu haree ba persentajen efetividade husi vasina ne’e rasik, vasina ne’e importante ba prevensaun covid-19, maibé urjente ka kae ne’e tenke haree didi’ak, se populasaun Timor-Leste fiar hotu ona katak sira simu tanba bazea ba estudu siéntifiku sira ne’ebé iha bele, maibé tenke iha klarifikasaun lo-loos.
”Ita tenke klarifika ba populasaun katak vasina astrazeneca nia implikasaun maka depois de ema ida simu vasinasaun, sei hamosu sintomas ezemplu hanesan, matan nakukun, laran sa’e, mal vontade. Esplikasaun tenke klaru para depois populasaun bele hatene katak se karik ita hetan vasinasaun ninia simtomas mak hanesan atu nune’e la bele sai fali kestaun foun ba ita nia populasaun,” esplika nia
Nia haktuir se karik vasina ne’e ba ema sira ne’ebé moras króniku bele ka lae, hanesan diabetes, moras kankru ruma, moras kurasaun ruma, oinsá ba labarik no ferik katuas sira ne’e iha diferensa ka lae, no ninia kategorizasaun ba dosis ne’ebé médiku sira atu fó. signifika atu uza ne’e oinsé bele troka ka ida de’it depois troka ba malu, tenke haree hotu buat sira ne’e, atu ne’e ema simu karik iha impaktu negativu ba ida ne’e iha responsabilidade nu’udar governu.
Tan ne’e minnisteru saúde ho instituisaun relevantes ne’ebé responsavel ba programa covid-19 liu-liu ligadu atu sosa vasina ne’e, sira rasik tenke fiar an katak dezisaun ne’ebé sira foti ne’e loos ba povu, atu nune’e nia povu bele simu hodi bele salva an hosi moras ida ne’e.
“Maneja ba vasina mak ita tenke hare tanba kondisaun real ita nia nasaun iha temperatura no iklima ne’ebé diferente tanba se vasina astrazeneca entaun tenke rai iha fatin ne’ebé ho temperatura -6 to’o -8 0c tanba ne’e eletrisidade la bele lakan mate, lakan mate tanba ida ne’e sei fó impaktu ba kualidade vasina ne’e rasik,” dehan nia.
Jornalista : Felisberto da C. Fernandes
Editora : Nelya Barros
