Lafaek News—Foin ba dahuluk defisiénsia David Marçal marka istória foun ida iha RDTL ida ne’e, defisiénsia ne’ebé nasionalista no patriotizmu kuda metin iha fuan, utiliza osan graduasaun nian hodi funda eskola ba maluk defisiénsia sira inklui mós maluk sira ne’ebé la defisiénsia hamutuk ema 53 asesu estudu iha Eskola Téknika Informátika Ahisaun Santu Antonio postu administrativu Metinaru, munisípiu Dili.

Edukasaun importante tebes iha nasaun soberana ida, tanba edukasaun hanesan bloku konstrusaun ida ne’ebé importante liu ba progresu ekonómia no dezenvolvimentu ba nasaun, edukasaun bele hamosu dezenvolvimentu sosial tuir sinál tempu ne’ebé iha, dezenvolvimentu sosial depende ba sistema edukasaun ne’ebé forte, intermus fasilidade, kualidade hanorin no kontribuisaun inan-aman,
Defisiénsia ne’e hatene tetu no análiza katak edukasaun hanorin oinsá rezolve problema ho dalan hanoin edukativa no konsiénsia hodi hamosu mudansa, tanba edukasaun nu’udar xave ba dalan dezenvolvimentu futuru nasaun nian, no sai hanesan naroman ba nasaun nia futuru.
Timor Leste hanesan país foun ida iha nasaun sira seluk nia klaran, harii nia prosesu indepedénsia hakat ona ba tinan 19, maibé setór edukasaun kontinua sai problemátiku iha rai laran intermu, fasilidades, infra-estrututra, kualidade hanorin no kontribuisaun komunidade.
Defisiénsia ne’e mós esforsu harii eskola atu kontribui ba prosesu dezenvolvimentu setór edukasaun iha rai ne’e, utiliza rasik nia rekursu nato’on ho kapasidade rasik la depende ba governu ho ema sira ne’ebe iha osan barak, David Marcal ema ne’ebé espertu ho matenek harii eskola iha nia rain ho intensional fundamentu atu investe labarik sira nia futuru ida ne’ebé di’ak no susesu hodi kontinua dezenvolve nasaun ida ne’e ba oin hanesan defisiensia David hatudu da-daun.

Realidade defisiénsia ida ho naran David Marçal, idade (38), espertu harii eskola Sekundária Téknika Informátika Ahisaun Santu Antonio Metinaru, iha tinan 2018, ema defisiénsia sira moos book an no hanoin ona oinsá inan-aman sira nia oan labele abandona husi eskola.

Istóra kona-ba funda eskola ne’e hahú 2018, liu prosesu ida difisil molok eskola ne’e hamrik ho naran sekundária tékniku Informátika Ahisaun Santu Antonio Metinaru, tanba laiha osan maibé konfia iha kapasidade ohin eskola ne’e hamrik no ema barak asesu ona prosesu aprendizajen.
Defisiénsia David laiha esperiénsia barak, maibé ho nia matenek natoon ne’ebé uluk servisu iha rental hanesan deziner, no kontinua estudu iha Institutu Of Business (IOB), departamentu manajementu informátika ikus mai padre Adriano “Adriola” suporta tan nia ba eskola iha Indonézia konsege finaliza lisensiatura (S1) hodi fila mai Timor Leste.
“Motivasaun harii eskola ne’e, tanba uluk ha’u servisu iha rental hanesan dezainer depois ha’u iha mehi hakarak loke eskola entaun ha’u kontinua eskola iha IOB foti Manajemen Informátika too semester-6, padre Adriano apoiu ba eskola iha Bandun Indonézia hodi kontinua manajementu Informátika hasai lisensiatura fila mai Timor harii eskola ne’e,” Defisiénsia David Marçal haktuir.
Molok harii eskola, ba dahuluk halo peskiza oinsá halo kuríkulu, no prosesu tuir mai sosa rai, iha 2018 eskola ne’e hamriik hanesan sekundáriu tékniku informátika, depois mak ha’u sosa rai hodi harii eskola no ha’u bolu kolega defisiénsia sira mai hamutuk ho ha’u hodi hanorin estudante sira,” David konta.

Maibé objetivu fundamental husi eskola ne’e lo-loos loke de’it ba maluk sira ne’ebé defisiénsia, más la taka dalan ba ema sira ne’ebé la’os defisiénsia mós asesu ka kondisaun fíziku normal bele asesu mós ba eskola refere.
“Eskola ne’e harii iha tinan 2018 nia laran, maibé molok atu harii eskola ne’e iha difikulidade barak mak ha’u hasoru, maibé ha’u esforsu an makaas konsege harii duni eskola ne’e, no eskola ne’e l loke ba defisiénsia sira, maibé la’os defisiénsia sira mesak mak mai eskola, ema la defisiénsia sira mos bele mai eskola,” katak defisiénsia fíziku, David Marçal ba Lafaek News iha nia rezidénsia Metinaru foin lalais iha suku Wenunuk aldeia Manuleu.
Fasilidade ba eskola ne’e iha sala haat (4), sala tolu (3) ba estudante no sala ida (1) ba professór no iha sala ida ba informátika sira utiliza hodi hala’o prátika iha laboratóriu no mos iha komputador unidade 8 ba estudante hamutuk 53.

“Iha eskola sekundária téknika informátika iha Ahisaun iha sala haat, sala ida ba professór sala tolu (3) ba estudante sira no iha sala ida (1) ba informátika ba estudante sira utiliza hodi halo prátika, no iha eskola refere total estudante hamutuk (53), no total professór hamutuk sanulu resin hitu (17) no iha professór na’in 9 mak defisiénsia fíziku “,nia tenik
Defisiénsia David esplika, eskola ne’e harii ho osan montante hamutuk $12 mil dolar ,no hetan mos apoiu husi Caritas Macau osan ne’ebé harii eskola ne’e la’os apoiu husi governu no material eskola nian hanesan kadeira meza komputadór, osan ne’e defisiénsia ne’e nian rasik hodi sosa material eskola nian.
Iha fatin hanesan estudante Lovino Magno, nu’udar estudante ne’ebe halo nia estudu iha eskola ne’e katak nia parte kontente tebes bainhira mai eskola iha Metinaru, tanba eskola ne’e ema defisiénsia ida mak harii, maibé la’os defisiénsia mesak mak eskola ema sira kondisaun normal mós asesu estudu iha eskola ne’e.
“Ha’u orgullu tebes bainhira ha’u mai eakola ida ne’e ,tamba eskola ne’e ema defisiénsia ida loke, maibé eskola ne’e la’os ema defisiénsia deit mak mai eskola, maske eskola ne’e simples maibé ohin loron ha’u konsege hodi tur iha terceira klase no agora da-daun prepara ha’u nia atu ba estájiu,” defisiénsia David Marçal hatoo espresaun ikus bainhira hasoru malu ho jornalista Domingas Viana iha resintu eskola Sekundáriu Téknika Informátika Ahisaun Santu Antonio Metinaru.
Entretantu, eskola refere iha sala dormetóriu ba estudante sira hamutuk sanulu resin rua (12) iha sala haat (4) ba professór sira hodi toba inklui iha tan sala walu (8) ba estudante sira, maibé estudantes no profesores sira hamutuk toba iha simente leten, tanba laiha kama.
Jornalista : Domingas Viana
Editora : Nelya Barros