Venilale-(Lafaek News)—komunidade suku 8 ne’ebé lokaliza iha postu administrative venilale munisipiu Baukau, iha ne’ebé responsavel husi suku Fatulia no Uai-Oli konjuntu komemora 28 Novembru iha suku Uai-Oli, tanba konsidera proklamasaun indepedénsia ne’e la’os mósu derrepente maibé husi prosesu ne’ebé naruk.
Veteranus Marsal da Silva alias Waikia’ hato’o katakm prinsípiu luta libertasaun patria ba komunidade no joventude sira hodi hanoin hikas istória pasadu liu husi ámbitu reflesaun iha loron 27 fulan Novembru 2020 iha suku Uai-Oli.
“Iha refleksaun ne’e ha’u ko’alia uituan kona-ba 28 Novembru loron ida ke la’os mósu derpenti de’it, maibé liu husi prosesu ida ke naruk no hasoru dezafius oin-oin hafoin to’o mai indepedensia,” hateten Veteranus Marsal da Silva ‘waikia’ hato’o liu husi refleksaun iha suku uai-oli, sabadu, (27/11/200).
Eis asistente polítika téknika militar ne’e dehan, atu komemora loron sagradu no istóriku ne’e ba-dala 45 ona, hahú husi 28 novembru 1975 to’o 28 de Novembru 2020.
“Ita komemora loron espesial ida ne’e iha situasaun defisil hanesan mós iha tempu resistensia iha 1975 tama iha 1999, ne’ebé tinan-tinan ita komemora, maibé iha situsaun defisil nia laran la’os ita ukun an maka komemora 28 novenbru ne’e,” Marsal da Silva.
Iha fatin hanesan, veteranus suku Baduho, Domingos Santana Guterres ‘disididu’, esplika, situasaun lubuk ida ne’ebé liu ona deste 1975 to’o 1978 remata, maibé tuir lei maka hotu situasaun kontinua, uai-oli mós sai hanesan seilru ba povu iha vila laran no mós Falintil sira iha situasaun difisil nia laran.
“Buat hirak ne’ebé uai-oli ho fatulia iha, hau hare’e iha 1981 inportante liu maka fatulia forma grupu ida ne’ebé sei klandestina tanba inimigu okupa makas, iha situasaun ne’ebé todan los, entaun saida maka povu venilale presija, presija liu hahan, husi kampnia hau mai koalia bei-beik iha suku ne’e seleiru ba resistensia ka seleiru ba funu, katak hahan tomak ba povu venilale no falintil ai-laran nian mai foti iha suku uai-oli,” dehan Veteranus Domingos.
Nia dehan, ho rajaun sira ne’e nafatin husu ba joventude sira hotu dala ruma ladun hatene situasaun sira hanesan ne’e, entaun husi reflesaun ida ne’e ita refleta fila fali istoria pasadu atu bele komprinde.
“Ita hotu sente Uai-Oli fatin ne’ebé aat los maibé asegura ita nia situasaun iha tempu ne’eba maibé to’o agora aat nafatin, ita husu nafatin ita nia kontribuisaun atu labele haluha ita nia istoria iha momentu sira hanesan ne’e, se maka hatun ita nia rai uai-oli no fatulia, maibé ita dignifika nafatin tanba ita nia rai iha historia no natureza rasik,” nia informa.
Enkuantu iha refklesaun ne’e partispa masimu husi veteranus no lideransa suku uai-oli inklui suku fatulia, uatu-haco, uailah, baduho, badumori, berkoli umana iku, umana anaulu no mós komunidade, estudates no seguransa sira.
Jornalista : Pedro de Almeida
Editora : Nelya Barros
