Lafaek News—Esperansa ba moris nian dook ba bebeik hanesan lalehan wainhira hateke hosi kalohan nia kabeer aas liután, tetu ho moris defisiénsia Martins Soares ho nia kaben Marsalina Soares ho oan nain sanulu ninia mehi mihis ho realidade moris ohin loron nian.
Uma medida 6×9, kuarta tolu ho varanda kiik oan sukat tuir hanoin bele metru 3×3, hosi oin didin ho kalen no uma kotuk didin ho piku ne’ebé fohuk no namkari sai leet, iha tempu udan no anin tiru borus too uma laran nakfilak tahu dodok.

Uma ho duru iha tinan naruk, seidauk hadia hanesan troka kalen no didin piku foun, hetok liután Martins ne’ebé nudar xefe uma kain sofre moras (struk) iha tinan 2022, nune’e laiha ona forsa atu hadia uma ne’e.
Martins ho nia kaben Marsalina, kous oan hamutuk 10, iha feto lima no mane nain lima, feto dahuluk forma ona uma kain ketak, husik hela alin nain 9 moris hamutuk ho nia aman Martins no Marsalina.
Maske moris iha kondisaun ekonomia fraku tebes, maibé Martins haruka nia oan nain 7 tama eskola atu bele iha fila-fali esperansa ba sira nia futuru, maske toba iha rai no tuur iha rai rahun leten, maibé tenke eskola atu bele muda moris iha futuru.
Atividade defisiénsia Martins ho nia kaben Marsalina, fahe servisu hanesan ida suku lafatik no Martins fera aimaran, hosi ida servisu rua ne’e mak hakma-an susar ne’ebé sira hasoru.
“Ha’u tristi tebes, uluk ha’u sei di’ak, ha’u sei bele fera ai futu hodi faa n, kada loron ida iha sorti di’ak ema sosa $30 Lae’e $40 selae ema la sosa, tama iha tinan 2022, ha’u senti labele ona tanba ha’u moras estruk halo ha’u nia matan nakukun entaun kalan loron ha’u toba iha Uma de’it,” Kbiit laek Martins Soares haktuir.
Oras ne’e, Martins Soares, tuur de’it iha fatin, nia labele ona ajuda nia kaben Marsalina atu hili, kuru bee no buka osan ba sosa aihan uma lara, no sosa oan nain hitu nia kadernu no lapizeira inklui fardamentu eskola nian.
Kona-ba situasaun moris nian Marsalina sai hanesan mane hodi atende nesesidade moris nian buka osan, kuru bee no hili ai hodi atende nesesidade uma laran.
“Ha’u senti triste tebes tanba ha’u nia kaben laiha ona forsa atu sustente ha’u ho ha’u nia oan nai’n 10, entaun ha’u mos senti ba la di’ak ha’u ba kua akadirun hodi mai sihi lafatik tau hamutuk semana ida hanesan ne’e hetan (6), ha’u lori ba fan iha merkadu sorti di’ak ema sosa lokraik ha’u fila mai uma sosa hakna’ok fos kilu 1, masin midar lori mai uma, hosi dader too kalan mak haan,” Marsalina esklarese sira nia situasaun moris loro-loron.

Hodi dehan sai, dala ruma viziñu sira mak tulun hahan, maibé la’os loro-loron, tanba viziñu sira mos moris hanesan uma kain sira presiza atende sira nia nesesidade moris.
“Ha’u nia oan sira dader ba eskola meudia mai mak haree hahán ida la tasak sira ba halimar iha vizinu sira nia uma vizinu sira tein tasak bolu ha’u nia oan sira haan, lokraik mai uma kalan toba de’it, ami nia uma tempo udan ami la toba tamba udan be’en tama hotu uma laran, dapur halo ami tein mo’os ladiak,”haktuir marsalina soares
Anita Soares Cárseres, hanesan viziñu ida ne’ebe sempre ajuda Marsalina ho nia kaben haktuir, familia ne’e moris susar tebes, laiha rendimentu di’ak ba sira, hanesan vizinu no mos familia sempre tau mata ba sira hanesan ajuda fos, masin-midar, kafé, masako ba sira, tanba loron ida dalaruma sira han ou dala ruma mos la han tanba susar tebes atu hetan osan hodi bele sosa hahan ba sira.
“ Hahan iha sira han Lae loron ida sira la han toba de’it se Lae’e Mana Marsalina hakat ba dehan fo imi nia fos balu ami han lai aban ha’u hodi lafatik ba fan iha merkadu mak sosa fali fos mak fo fali, ha’u hatan mana nia lia-fuan ho laran tristi tamba hare mana nia kaben ho kondisaun ne’ebe mak araska tebes atu buka osan ajuda la barak naton de’it ami fo mak hanesan fos kafe masin midar masako masin mina ba sira han tahan netik kalan nian,” hateten Anita Soares Cárseres.
Hatan preukupasaun uma kain ne’e, Sergio Assi Lopez Sarmento Dias hanesan Xefe Suku Mantelaun postu administrativu Metinaru munisípiu Dili, hateten nia parte sempre orienta Xefe aldeia sira tau matan ba komunidade sira liu-liu foti dadus kona-ba ema ho kondisaun moris vuneravel hanesan kbiit Laek, defisiensia no seluktán atu hato’o ba MSSI nune’e bele hetan apoiu emerjénsia ba presija uma laran nian liu familia defisiénsia Martins Soares ho nia kaben Marsalina ho oan sira.

“Ha’u nia maun alin ne’e hetan moras struk grave, nia labele halo atividade balun liu-liu liga ba iha vida moris lor-loron nian, hanesan xefu Suku iha tempo ne’eba ha’u la mai la haluha sempre komunika nafatin xefe aldeia sira atu nune’e hodi tau matan foti dadus ba ita nia komunidade sira ne’ebe vuneravel liu hanesan kbiit laek, ho sira ne’ebe ho kondisaun defisiensia hodi relata governu nune’e bele hetan apoiu iha tempu tuir mai,” Xefe Suku ne’e sublina.
Lider komuniraria ne’e haktuir, kona-ba familia Martins ho nia kaben Marsalina nia kondisaun moris, nuidar autoridade sei esforsu hatoo asuntu ne’e ba parte kompeténsia liu-liu MSSI hodi bele tau matan, tanba sira nia kondisaun moris susar duni.
“Nafatin halo komunikasaun diak ho Martins Soares nia maun alin sira hodi trata hela nia dokumentus nune’e bele submete ba iha Ministeriu Solidaridade Sosial atu bele asesu ba osan idozus ou terseira idade,” nia hakotu lia.
kbiit laek Martins Soares ho nia kaben Marsalina Soares nudar habitantes iha aldeia Mantelaun, suku Mantelaun postu administrativu Metinaru munisipiu Dili.
Entretantu, iha suku Mantelaun total populasaun hamutuk 2.257 kompostu hosi mane 1.148 no feto 1.109, maibé lista kona-ba ema defisiénsia ho kbiit laek autoridade lokal suku refere sei hala’o hela prosesu rejistasaun.
Jornalista Magan : Natalia de Jesus
Editor : Agapito de Deus