Lafaek Ne’ews—Centru Nacional Chega (CNCI!P), Segunda, 15/04/2024, realiza atividade formasaun ba professores sira husi munisípiu, iha ne’e’ebé hamutuk ho Minstériu Edukasaun nomos INFORDEPE hodi hatoo ba manorin sira kona-ba materia istória direitus umanus nian.
Diretor Ezekutivu CNC, Hugo Maria Fernandes relata, objetivu husi enkontru ida ne’e, oinsá kontinua hato´o ba manorin sira, liu-liu ba manorin sira husi siénsia sosiais kona-ba istória diretu umanus, atu nune’e oinsá sira bele hatene’e kona-ba saida mak hakerek ona iha kurikulu, tanba kurikulu ne’e Ministériu Edukasaun mak dezenvolve, tanba ne’e Centru Nasional Chega ho Infordepe halo hodi aumenta tan materia sira iha livru nomos manual sira, atu nune’e manorin sira iha referensia ba hanorin.
“Objetivu prinsipal husi formasaun ida ne’e oinsá introdus ba manorin sira kona-ba materia istória diretu umanu nian, atu nune’e sai hane’esan referensia foun ba manorin sira hodi bele hanorin, tanba husi formasaun ida ne’e manorin sira bele fahe esperiensia, oinsá mak manorin husi ekola ida fahe nia esperiensia ba manorin seluk kona ba istória direitus umanus, alende ne’e mos husi formasaun ne’e rasik bele kria rede manorin ida ne’ebé di’ak, atu nune’e husi rede manorin ne’e sira bele kontinua fahe no troka hanoin ba malu kona ba istória diretu umanu ne’e rasik”, Hugo Fernandes haktuir.
Nia dehan, formasaun ne’e rasik sei hala’o durante loron lima hodi fahe esperiensia ba malu kona ba materia ka manual sira ne’ebé atu fo ne’e, tanba balun foun, entaun husi rede ne’ebé ita fo ne’e fiar katak sira bele kontinua komunika ba malu hodi fahe hanoin no esperiensia ba malu liuhusi rede kmunikasaun ne’ebé sei hala’o iha tempu badak.
“Depois de formasaun hotu, ita sei estabele rede sai hane’esan grupu whataasp ida hodi ita akompanha oinsá mak manorin sira komunika ba malu nomos fahe esperiensia ba malu, tanba instituisaun hotu-hotu hamutuk ho Centru Chega nomos Infordepe sempre kria ekipa ida hodi halo avaliasaun, tanba ekipa avaliasaun sempre halo visita regular hodi ba haree oinsá mak manorin sira ne’e aplika duni materia ne’ebé mak sira simu, tanba ida ne’e siklu de programa, programa ida ne’ebé kompletu kuandu too iha avaliasaun no monitorizasaun, se laiha aspetu monotirizasaun no avaliasaun, signifika katak programa ne’e la diak”, Diretor ezekutivu informa.
Sorin seluk manorin Domingos Martins, nudar presidente Infordepe haktuir katak, realizasaun formaaun istória ida ne’e, nudar rezultadu husi kolaborasaun solida no forte entre CNC ho Institutu Nasional de Formasaun de Docentes e Profisionais da Edukasaun (INFORDEPE),ohin ba oin ita bot sira nia prezensa ida ne’e, la’os apenas-ser sasin de’it ba esforsu hamutuk hodi estuda no komprende istória, partisipasaun formasaun durante loron 5, maibé ne’e hanesan prova konkreta ida husi espíritu kontinua hodi prezerva no valoriza valores istóriku sira ba ita nia jerasaun sira iha prezente no futuru.
“Formasaun ida ne’e dezanadu hodi fo komprensaun klean sobre istória nasaun Timor-Leste ba manorin ensinu hahú hahú segundu siklu to terseiru siklu, nune’e mos formasaun ida ne’e espesialmente hakarak lori manorin sira atu komprende klean sobre saida mk istória ne’e rasik, ne’ebé apenas la’os rejistu iha pasadu de’it, maibé mos hanesan feramenta ida ba ita atu bele intende ita nia antesedente no fundamentu husi vida umana nian no ninia sivilizasaun sira hanesan nasaun ida ne’ebé mak ultrapasa ona periodu importante oi-oin iha nia istória mak komprensaun forte sobre istória pasadu ne’e rasik, sei serve hanesan xave ida hodi dezenvolve futuru ida ne’ebé nabilan tuir ema hotu hakarak”, Domingos konta.
Nia haktur, matenek na’in sira hatur definisaun istória iha disionariu katak, istória nudar konjuntu konñesimentu relasiona ho faktus sira no sosiedade nia esperiénsia ida iha tempu pasadu no ninia evolusaun, istória la’os apenas esperiensia kona-ba funu ka hahalok eh riku husi liurai no komandante sira de’it, maibé esperiénsia no lala’ok moris hotu-hotu husi sosiedade ida iha tempu uluk no ninia evolusaun, lala’ok moris tempu uluk ne’e la’os kona-ba polítika ka seguransa de’it, maibé aspeitu hotu-hotu kona-ba moris sosiedade iha tempu uluk.
“Husi formasaun ida ne’e mos sei lori ita hodi esplora istória sobre luta ba Timor-Leste ninia independénsia atu komprende dinamika no antesedente sira husi kolonializmu Portugues no Indonesia hodi selebra esperitu ho valores oi-oin ne’ebé mak fundamenta konkista Timor-Leste ninia independénsia”, Domingos hakotu.
Jornalista : Crispin de J. Amaral
Editór : Agapito de Deus
